برنامه عضو خارج شده از توافق برای برجام!/ پایان تعلیق تحریم‌ها با حق وتوی مضاعف/ بازی جدید آمریکا و اقداماتی که ایران باید انجام دهد

گروه سیاسی-رجانیوز: پس از شکست آمریکا در شورای امنیت و ناکام ماندن این کشور در تمدید مجدد تحریم تسلیحاتی ایران، کاخ سفید فعال کردن مکانیزم ماشه را در دستور کار قرار داده است، اتفاقی که با واکنش همه کشورهای عضو برجام رو به رو شد. اما هر چه هست اشکالات ساختاری برجام و به خصوص پذیرش مکانیزم ماشه توسط تیم مذاکره کننده ظریف از ابتدای انعقاد توافق هسته‌ای مورد انتقادات فراوان بود. 

 

به گزارش رجانیوز: برای بررسی روند و اهداف و میزان موفقیت آمریکا در فعال سازی این مکانیزم با مسعود براتی کارشناس مسائل تحریم و سیاست خارجی مصاحبه کرده‌ایم. وی ضمن توضیح شیوه بازگشت قطعنامه‌ها با حق وتوی مضاعف معتقد است برآورد طرف آمریکایی از عدم واکنش ایران، این کشور را در بازگرداندن قطعنامه‌ها مصمم‌تر کرده و این اتفاق قبلا نیز در ماجرای خروج آمریکا از برجام سابقه داشته است.

 

متن زیر مصاحبه کامل رجانیوز با مسعود براتی است که در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد: 

 

*آمریکا در نامه به شورای امنیت اطلاع داده که قصد دارد قطع‌نامه‌های پیشین و تحریم‌های قبلی بین المللی را بازگرداند. این همان اجرایی شدن مکانیزم ماشه است؟

امریکا طبق متنی که به رئیس شورای امنیت ارائه داده مدعی است ایران تعهدات خودش را طبق برجام انجام نداده است. پس آمریکا درخواست فعال کردن مکانیزم ماشه را داده است. البته این اصطلاح داخل متن قطعنامه و برجام وجود ندارد منظور همان مکانیزمی هست که منجر به فعال کردن قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت می‌شود. این همان چیزی است که در فضای سیاسی کشور به آن مکانیزم ماشه گفته می‌شود. پس کاری که آمریکا الان انجام داده همان فعال کردن مکانیزم ماشه است.  

 

*آمریکا به طور رسمی از اردیبهشت 1397 مشارکت در برجام را خاتمه داده و از معاهده خارج شده است. این کشور می‌تواند ماشه را فعال کند؟

این بحثی محل اختلاف است. از نظر ماهیتی و محتوایی آمریکا دیگر عضو برجام نیست و نمی‌تواند چنین کاری کند. اما از نظر شکلی حقوقی یک سری راه هایی وجود دارد که آمریکا دارد از آن سواستفاده میکند تا این کار را انجام دهد. چون در ماده 10 و 11 قطعنامه 2231 که مربوط به مکانیزم ماشه است الزامی نکرده که کشورهای عضو برجام حتما باید از طریق مکانیزم داخل برجام مکانیزم ماشه را فعال کند. در بند یازده هم که الزام آور هست این انحصار را قرار نداده است. لذا آمریکا از این دارد استفاده میکند و معتقد است براساس قطعنامه این کار را انجام می‌دهد. آنچه الان به طور جدی محل بحث حقوقی است این است که آمریکا خودش رسما اعلام کرده دیگر مشارکت کننده در برجام نیست و برای همین نمی‌تواند این کار را انجام دهد و ماشه را فعال کند. خود آمریکا این ادعا را می‌کند که من هیات موسس برجام هستم و طبق ماده 10 قطعنامه 2231 من عضو برجام به صورت استاتیک هستم و دینامیک آن مهم نیست. من عضو مشارکت کننده برجام هستم و فارغ از اینکه الان مشارکت می‌کنم یا نه می‌توانم از این ماده استفاده کنم. 

 

* آیا شورای امنیت این را می‌پذیرد؟

این را توضیح می‌دهم. دعوا و کارزار اصلی حقوقی این است که آمریکا مشارکت کننده هست یا نه؟ خود آمریکا بر اساس تفسیر گفته شده می‌گوید مشارکت کننده هستم. اما کشورهای دیگر خصوصا کشورهای عضو دائم شورای امنیت همه گفته‌اند آمریکا مشارکت کننده نیست و نمی‌تواند از این حق استفاده کند. کشورهای روسیه، چین، کشورهای اروپایی.

 

سوال این است که چه اتفاقی حالا می‌افتد. در این وضعیت تنها ماده ای که قابل استناد است ماده 27 سازمان ملل است که به نحوه‌ی عمل شورای امنیت می‌پردازد. در این ماده سه بند وجود دارد. در بند دوم می‌گوید در مواردی که موضوع آیین‌نامه‌ای باشد باید 9 کشور رای مثبت بدهند. در بند سوم بیان می‌کند که در موضوعات غیرآیین نامه ای باید 9 رای مثبت باشد به علاوه 5 رای مثبت اعضای دائم شورای امنیت.

 

اینجا مشارکت کننده بودن یا نبودن آمریکا در برجام که  طبق ماده 11 شرط ارائه نوتیفیکیشن(اطلاعیه یا گزارش) به شورای امنیت است یک بحث کاملا تفسیری از قطعنامه 2231 است. این ماهیتش آیین‌نامه‌ای است. آمریکایی‌ها یک سناریو چیده‌اند مبنی بر اینکه اگر ما نوتیفیکیشن را به شورای امنیت دادیم و بعد کشور دیگری مثل روسیه و چین یک قطعنامه آیین نامه‌ای و تقسیری آورد که بگوید طبق قطعنامه 2231 آمریکا نمی‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند و نوتیفیکیشن به شورای امنیت بدهد، من به عنوان عضو دائم می‌توانم آیین نامه‌ای بودن این قطعنامه را وتو کنم و آن را به بحث غیرآیین‌نامه‌ای تبدیل کنم و در مسیر بررسی این قطعنامه غیرآیین‌نامه‌ای از حق وتوی خودم برای رد کردن آن استفاده کنم. یعنی دو بار حق وتو استفاده کند که اصطلاحا دابل وتو یا وتوی مضاعف به آن می‌گویند. آمریکایی‌ها چنین سناریویی برای حالت بدبینانه در نظر گرفته اند که جان بولتون نسبت به همین معترض می‌شود و می‌گوید این کار شان حق وتو را مخدوش می‌کند و نباید آمریکا این کار را بکند. 

 

حالت دیگر هم این است که کسی مخالفت نکند و بعد آمریکا نوتیفیکیشن را وارد عمل کند و اتفاق بعدی بیافتد. الان این اظهار نظرات کشورهای مختلف از نظر شکل حقوقی خیلی اثرخاصی ندارد و فقط یک اعلام نظر است. باید کشوری پیش قدم شود و یک قطع نامه آیین نامه ای ارائه بدهد. باید منتظر بمانیم ببینیم چه اتفاقی می‌افتد. 

 

*چطور آمریکا با دور زدن ساختار برجام که باید موضوع را به کمیسیون مشترک می‌برد می‌تواند چنین اقدامی انجام دهد؟

ببنید، شکل و ظاهر قطعنامه 2231 این اجازه را می‌دهد که یک کشوری که از فرایند اختلاف داخل برجام استفاده نکرده مکانیزم ماشه را فعال کند. این را زمانی که تدوین می‌شده باید مورد دقت قرار می‌گرفته است. ماده ده قطعنامه 2231 که بر مکانیزم داخل برجام صحه می‌گذارد بند الزام آوری نیست و شما گر نگاه کنید encourage می‌کند یا تشویق می‌کند که اعضای برجام مسائل خودشان را از طریق مکانیزم حل اختلاف حل کنند. این چون الزام آور نیست یعنی کشوری می‌تواند این را انجام ندهد و در ماده بعدی که در مورد فعال کردن مکانیزم ماشه توضیح می‌دهد باز هم انحصاری ایجاد نمی‌کند که نوتیفیکیشن حتما باید از مسیر ماده ده به من برسد. این باعث می‌شود کشوری که نامش در آن قطعنامه هست این کار را انجام دهد.

 

*چرا آمریکا اکنون دست به این اقدام زده ؟ چرا از ابتدا به جای خروج از برجام مکانیزم ماشه را فعال نکرد؟

مساله فعلی آمریکا در این مقطع اتمام تحریم تسلیحاتی ایران است که طبق قطعنامه 2231 پنج سال پس از تصویبش رخ می‌دهد. یعنی حدود 26 مهر امسال این اتفاق می‌افتد و آمریکا می‌خواهد این اتفاق نیافتد. آمریکا یک اقدام اولیه کرد و بحث قطعنامه اصلاحی را پیش آورد که شکست خورد و الان مکانیزم ماشه را فعال کرده است. وقتی این مکانیزم به نهایت خود بعد از سی روز برسد، قطعنامه‌های شورای امنیت برمی‌گردد. در قطعنامه‌های قبلی یعنی قطعنامه 1929 تحریم تسلیحاتی ایران وجود دارد و آمریکا به هدفش می‌رسد.

 

چون آمریکا دارد گام به گام به خواسته‌هایش می‌رسد لذا شرایط را برای ایران سخت‌تر می‌کند. علی رغم اینکه قطعنامه اثر اقتصادی بر کشور ما ندارد چون تحریم‌های آمریکا تا حدی که قابل تصور بود ایران را تحریم کرده است، اما آمریکایی ها می‌خواهند فضای بین الملل را علیه ما بسیج کنند چون قطعنامه ها به عنوان قطعنامه سازمان ملل مطرح است بنابراین این مکانیزم را فعال کرده‌اند. خصوصا از این طرف احتمال می‌دهند طرف ایرانی به امید انتخاب شدن مجدد دموکرات‌ها در انتخابات اکتبر آمریکا و احتمالی که مبنی بر بازگشت آمریکا به برجام وجود دارد کنش خاصی نکند. برای همین اینکار را می‌خواهد دنبال کند و به نتیجه برساند. این نکته مهمی است که باید به آن توجه شود.

 

*مقامات کشورمان از جمله رئیس جمهور، دکترظریف، عراقچی و تخت روانچی به طور قاطع خبر از ناکامی آمریکا در این زمینه می‌دهند. تحلیل دولتمردان چقدر درست است؟

اینکه آمریکا موفق می‌شود یا نه احتمالات است. یعنی باید ببینیم چه بازی‌های اتفاق می‌افتد. اما از نظر مسیری که آمریکا بدست گرفته به نظر می‌آید که می‌تواند. فقط نکته این است که آیا می‌خواهد تا انتها برود یا نه. فضا هم نشان میدهد می‌خواهد تا انتها برود و قطعنامه ها را برگرداند و به نظرم جمع بندی آمریکا که باعث می‌شود آمریکا اقدام کند این است که «ایران کاری نخواهد کرد» کمااینکه در زمان خروج از برجام هم مهمترین عاملی که باعث شد آمریکا خارج شود بحث عدم خروج ایران از برجام بود. که نیکی هیلی نماینده آمریکا در سازمان ملل در اسفند 96 این حرف را زد و الان هم این حرف زده شده است. مثلا در رویترز و جریان نزدیک به دموکرات ها خانم اسلیوین این حرف‌ها را زده‌اند و متاسفانه کسی در داخل تکذیب نکرده است. 

 

این را هم روشن کنیم که در مساله خروج ایران از برجام آن چیزی که به نظر من اهمیت دارد تعطیل کردن اقدامات داوطلبانه در حوزه بازرسی‌ها و نظارت‌های آژانس است. یک بخش مهمی از برجام اجازه‌ها و دسترسی‌هایی است که ایران برای بازرسان آژانس ایجاد کرده و اصلا آژانس برای این کار یک بودجه هنگفتی را می‌گیرد و بازرسان آژانس چند برابر شده اند و نظام بازرسی ایران یک نظام بازرسی تک در نظام بین الملل تبدیل شده به طوریکه هیچ کشوری تا به حال این بازرسی ها را نپذیرفته است. خب متاسفانه تلقی طرف ایرانی این است که ما برای تنش‌زدایی و گرفتن بهانه از آمریکا و اسراییل نباید به بحث نظارت‌ها دست بزنیم و خیلی راحت هم می‌گویند چیزی برای پنهان کردن نداریم و این را به عنوان یک مساله و تعهد و امتیازی که ایران به طرف مقابل داده نادیده می‌گیرند. خب اگر ما این را کنار بگذاریم عملا اهرم فشاری برای مهار آمریکا و جلوگیری از افزایش فشار آمریکا نداریم. که خب این مساله ای که باید به صورت جدی در داخل کشور بحث شود تا به جمع بندی برسیم. 

 

*آیا مخالفت طرف‌های دیگر برجام می‌تواند مانع از پایان تعلیق قطعنامه‌ها شود؟

طبق ماده 11 و 12 گفته شده اگر یک نوتیفیکیشنی توسط یکی از کشورها داده شود و فرض بگیرید که این نوتیفیکیشن پذیرفته شود سی روز زمان وجود دارد. تا مقطع حدود ده پانزده روز اول یکی از کشورهای عضو برجام می‌تواند یک قطعنامه را ببرد مبنی بر اینکه حالت تعلیق تحریم ها ادامه پیدا کند. اگر این قطعنامه توسط اعضای دائم رد نشد و تصویب شد در شورای امنیت خب مکانیزم ماشه رها می‌شود و به حالت سابق برمی‌گردیم. اما با توجه به اینکه آمریکا می‌خواهد این کار را بکند قطعنامه پیشنهادی را وتو می‌کند و در نهایت در یک بازه سی روزه قطعنامه تحریم برمی‌گردد. امکان دارد روسیه و چین قطعنامه پیشنهادی ببرد اما آمریکا هم آن طرف هست و احتمال وتو وجود دارد. کلا اینها یک ویژگی مکانیزم ماشه است که در ایام برجام خیلی در مورد آن بحث شد. آمریکا این مکانیزم را به گونه ای طراحی کرد که حق وتو را از کشورهای دارای حق وتو سلب کرد. این طراحی هوشمندانه ای بود که امریکا انجام داد و متاسفانه پذیرفته هم شد. 

 

*باتشکر از شما